Evenals het 'besluit' wordt in de Awb ook het begrip 'beschikking' gedefinieerd en wel als een species van het besluit. Is een besluit een schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan, inhoudende een publiekrechtelijke rechtshandeling (art. 1:3, eerste lid Awb; zie nader par. 13.3), een beschikking is een besluit dat niet van algemene strekking is, met inbegrip van de afwijzing van een aanvraag daarvan (art. 1:3, tweede lid Awb). Een aanvraag wordt in het derde lid van artikel 1:3 Awb overigens gedefinieerd als een verzoek van een belanghebbende, een besluit te nemen. De beschikking wordt hier dus in negatieve zin gedefinieerd. In positieve zin kan men de beschikking omschrijven als een besluit dat geldt voor een concreet geval of een individueel persoon. Anders dan bij een besluit van algemene strekking waarbij in abstracte zin de doelgroep of de situatie waarop het besluit is gericht is omschreven, gaat het bij de beschikking dus om een concreet omschreven situatie of persoon. Bij zo'n besluit worden doorgaans tal van met elkaar samenhangende rechtsbepalingen vastgesteld waarvan de kern bestaat uit voorschriften.

De beschikking is een in de milieuwetgeving veel voor komend beleidsinstrument. Het feit dat van geval tot geval bepaald kan worden welke normen gesteld dienen te worden, dat rekening gehouden kan worden met omgevingsfactoren, dat inspraak en beroep mogelijk zijn, dat ook de aanvrager mee kan praten over de te stellen normen, vormen argumenten om te kiezen voor de beschikkingsvorm in plaats van de regeling. Dit maakt de beschikking bij uitstek geschikt als instrument van het brongerichte milieubeleid. Als nadelen staan daar echter tegenover dat de beleidslasten hoog zijn, dat er rechtsonzekerheid is over de te stellen normen en dat de rechtseenheid en de eenheid van het beleid bij de individuele beschikkingen in bredere context soms ver zijn te zoeken. In subparagraaf 7.5.5 gaan we in op de voor- en nadelen van een bijzondere vorm van de beschikking: de vergunning, als beleidsinstrument en daar hebben we ook de (afnemende) betekenis van dat instrument voor het milieurecht beschreven. We zullen verschillende soorten beschikkingen in het milieurecht belichten en de gevolgen van hun verschillend karakter voor de toepassing in de diverse regelingen illustreren. Daarbij wordt uitgegaan van het onderscheid in de benoemde en de onbenoemde beschikkingen.

Onder de 'benoemde' beschikkingen verstaan we beschikkingen die als vergunning, ontheffing, aanwijzing, etc., in de wetgeving zijn aangeduid en soms expliciet als beschikking in de wetgeving worden aangemerkt. In subparagraaf 11.2.2 gaan we kort in op de belangrijkste beschikkingen die we in het milieurecht aantreffen; het gaat daarbij - op een enkele na - niet om typische rechtsfiguren op het terrein van het milieubeheer maar om algemeen-bestuursrechtelijke instrumenten die (ook) in het milieurecht hun toepassing vinden. Het betreft: de bekende figuur van de vergunning (A), de ontheffing (B), de vrijstelling (C), de toelating (D), de verklaring van geen bedenkingen (E), de verklaring van ongenoegzaamheid (F) en de aanwijzing (G).

Vervolgens staan we (in subpar. 11.2.3) kort stil bij enkele 'onbenoemde' beschikkingen in het milieurecht: beschikkingen die niet als vergunning, ontheffing, etc., in de wetgeving worden aangeduid, zoals de handhavingsbesluiten, de besluiten tot het stellen van nadere eisen ten aanzien van de toepassing van algemene regels, de afwijzing van een verzoek tot geheimhouding, het besluit tot niet verder in behandeling nemen van een aanvraag etc.

Deze paragraaf heeft tot doel de verscheidenheid te tonen in de beschikkingsvormen die we in het milieurecht ontmoeten. Tevens wordt hun juridische karakter aangegeven en worden de overeenkomsten van en de verschillen tussen de diverse beschikkingen aangegeven. Aldus ontstaat een beter beeld van de verschillende beschikkingsfiguren die in de diverse hoofdstukken aan de orde komen.